Handige tips voor infrarood fotografie

2 jaar geleden

Licht bestaat uit golven en elke kleur heeft een eigen golflengte. Met infrarood fotografie maak je gebruik van technieken om voorbij het zichtbare spectrum beelden vast te leggen. Dit zorgt voor hele bijzondere resultaten. In dit blog heb ik het over verschillende manieren van aanpak en geef ik handige tips voor het maken van infrarood foto’s!

Wat is infrarood fotografie?

Infrarood fotografie bestaat al een flink lange tijd. waarschijnlijk vanaf het moment dat men een infrarood filter wist te produceren. Deze filters zijn onmisbaar voor het herkenbare resultaat, zelfs met de prachtige Kodak Aerochrome filmrolletjes die in de jaren ‘50 ontwikkeld werden. In de jaren ‘60 en 70’ werd er veel mee gefotografeerd, vooral om albumhoezen van de vele psychedelische rockbands hun bijzondere look te geven. Verderop in het blog ga ik dieper in op de techniek, maar de basis vat ik hier alvast kort samen:

Licht bestaat uit golven, met voor elke kleur een eigen golflengte. Voor onze ogen is het mogelijk om vanaf violet (~380 nanometer golflengte) tot aan rood (~740 nanometer golflengte) te zien. Met infrarood fotografie maak je gebruik van technieken om voorbij het zichtbare spectrum beelden vast te leggen, waardoor het snel een buitenaardse look krijgt. Deze eerder genoemde ‘Aerochrome’ look heeft men inmiddels geprobeerd mogelijk te maken op de digitale camera’s van nu en dat ga ik in het volgende kopje uitleggen!

Een veel voorkomende vraag die ik krijg is: “Zie je warmte?” Nee! Dat vereist een stuk meer gespecialiseerde camera die veel gevoeliger is voor een dieper infraroodspectrum.

Wat heb je nodig voor infrarood foto’s?

In mijn ervaring is Infrarood fotografie wel een klein beetje ‘Go big or go home’. Toen ik enkele jaren terug gefascineerd raakte door de techniek erachter, was ik als student niet bereid om de mooiste, beste spullen te halen om deze enorme love it or hate it niche van fotografie te ontdekken. Na een aantal jaar experimenteren met verschillende camera’s en tientallen filters ben ik gelukkig toch uitgekomen op een setup waarvan ik geniet om die te gebruiken. Ik hoop dat jullie door dit blog een hele hoop frustrerende stappen kunnen overslaan!

Het aanpassen van de camera of aankopen van accessoires draait volledig om het oprekken van de golflengte van de lichtgolven die wij zelf kunnen zien tot in het infrarode spectrum. Ik omschrijf twee manieren van aanpak: een budget en een meer professionele aanpak. Er is een haast oneerlijk groot verschil tussen de twee aanpakken. De budget aanpak leent zich uitstekend om wat te verkennen in deze niche, maar zal compleet onderdoen voor de beelden die mogelijk zijn met de pro-aanpak.

De budget aanpak

Elke camera is hiervoor geschikt: een spiegelreflexcamera, een systeemcamera of een compact camera met een schroefdraadaansluiting.
Afhankelijk van de kleuren die je vast wilt leggen, koop je een infrarood filter
Zet je witbalans handmatig op een van de instellingen die niet compleet lijkt te verkleuren.
De camera is ‘standaard’ en het zogenaamde ‘hot mirror’ filter op de sensor zal het infrarood licht bijna helemaal blokkeren. Met het nu toegevoegde infrarood filter, heb je eigenlijk twee filters op elkaar: het opschroefbare filter dat zichtbaar licht blokkeert en de hot mirror op je sensor die infrarood licht blokkeert. Deze twee filters werken elkaar tegen, maar laten elk nog een klein beetje lichtgolven door. Vergelijk het maar met proberen te kijken door jaloezieën. Je ziet niet veel, maar krijgt nog net wat mee. Dit heeft als resultaat dat er erg weinig licht op je sensor valt. Zelfs op een volle zomerdag zul je flink lange sluitertijd en een statief moeten gebruiken.
Vergelijk je foto’s niet met fotografen die de professionele aanpak volgen, want dat is in materiaal compleet superieur. Zelfs de beste fotografen krijgen niet eens vergelijkbare beelden met deze budget setup.

De professionele aanpak

Afhankelijk van het camerasysteem dat je al hebt: zoek je naar een betaalbare systeemcamera met dezelfde mount koop deze.
Je laat deze camera ombouwen naar ‘full-spectrum’ (de echte handige Harry’s kunnen een eigen poging wagen, maar het risico de camera onherstelbaar kapot te maken is groot).
Onderzoek welke lenzen die je hebt het meest geschikt zijn voor infrarood. Helaas zijn veel van de prachtige moderne lenzen geconstrueerd met bepaalde types glas en coatings die erg zichtbaar worden in het infrarode spectrum.
Doe onderzoek naar de verschillende golflengtes en filters. Mijn advies zou zijn om het type ‘IRChrome’ van de fabrikant Kolari aan te schaffen. Baseer de diameter van het filter op jouw lenzen die het beste om kunnen gaan met infrarood.
Duik in je camera-instellingen om een hele custom witbalans aan te maken. Dit doe je zodat de preview op je camera sprekender is voor het beeld en je niet pas op de computer ziet of je beeld werkelijk mooi is.
Lekker aan de slag gaan met edits! Soms kunnen de beelden wat ‘vlak’ lijken, afhankelijk van het filter. Pas op met te veel contrast toepassen en het te proberen te laten lijken op een normale foto qua licht en donker balans. Het vergt oefening om tot het ‘perfecte plaatje’ te komen!

De technische achtergrond van infrarood foto’s

Mocht de achtergrond van infrarood fotografie jou net zo fascineren als mij, lees dit volgende stukje dan aandachtig! In het begin van het blog beschreef ik dat alles wat wij waarnemen met onze eigen ogen in het zichtbare-licht spectrum valt. Aan de linkerkant van het zichtbare-licht spectrum bevindt zich Ultraviolet (UV) en aan de rechterzijde Infrarood (IR).

De CMOS-sensoren in alle moderne camera’s hebben pixels die gevoelig zijn voor lichtgolven, met best een behoorlijk gebied buiten het zichtbare licht. Maar om problemen met beeldkwaliteit te voorkomen zijn ze geproduceerd met een bepaalde coating of een filter op de sensor, die ook wel de ‘hot mirror’ wordt genoemd. Deze heeft als functie om alle lichtgolven, buiten wat wij zelf kunnen waarnemen, eruit te filteren. Dit is enorm belangrijk voor de scherpte en het contrast van een foto, want als je dit filter niet hebt, opereer je buiten de ontwerpeisen van je lens.

Degenen die bekend zijn met Apochromatische lensontwerpen en de relatie die dat heeft tot de Chromatisch Abberatie productie van een lens, zullen begrijpen dat de breking van het licht van de lenselementen specifiek zijn geijkt op het zichtbare spectrum. Ga je daarbuiten zitten, krijg je veel verdwaald licht dat tot verlies van contrast en scherpte leidt.

Om infrarood zo goed mogelijk vast te leggen, is het een vereiste dat je een camera hebt die geen hot mirror filter meer heeft. Ikzelf ben begonnen met de goedkoopste Sony E-mount camerabody’s die ik kon vinden, nadat een goede vriend van mij er al even mee aan het experimenteren was geweest. Met mijn technische achtergrond was ik redelijk comfortabel om de gehele camera zelf uiteen te halen tot het allerlaatste schroefje en daarna de sensor te bewerken totdat die geen hot mirror meer bevatte. Afhankelijk van de camera is dit een simpele ‘klik’ en je kunt het filtertje eraf tillen, of je moet met een medische scalpel rond de sensor snijden om het filter eraf te kunnen tillen.

De prachtige, moderne lenzen zijn ontworpen met de wetenschap dat het licht nog één laatste keer gebroken wordt nadat het zich door je lens heeft gewerkt - en voordat het op de sensor valt. Het wegnemen van deze hot mirror zorgt ervoor dat het licht nèt een klein tikkeltje minder wordt afgebogen, waardoor je de mogelijkheid verliest om op oneindig scherp te stellen. Dat is natuurlijk onacceptabel en je kunt dit op twee manieren oplossen:

De eerste manier is om een camera te kopen of maken die een glazen vervanging van de hot mirror heeft, maar zonder coating. Hierdoor zul je opschroefbare circulaire filters op de schroefdraadaansluiting van je lens moeten zetten. De tweede manier is om een camera te kopen of maken met een minimale sensor bescherming en een lage brekingsindex. Hierdoor kun je een zogenaamd clip-in filter toepassen tussen de lens en sensor.

De filter selectie is enorm belangrijk voor het type beeld dat je vast wilt leggen, want de bepaalde kleuren en licht-donker verhoudingen zijn sterk gekoppeld aan het type (nm) filter dat je op je camera hebt. Hoe dichter je bij het zichtbare spectrum zit (~720nm), hoe meer kleurinformatie je foto nog zal bevatten, maar deze kleuren zullen onrealistisch zijn. De camera interpreteert immers iets wat geen kleur meer zou moeten hebben tot een RGB-waarde op de sensor. Ga je dieper infrarood fotograferen (~890nm), dan zal je foto geen kleurinformatie bevatten maar elke lichtintensiteit waarnemen en dan heb je een zwart-wit foto. Daarvoor kies ik voor het Kolari IR Chrome filter, een specifiek IR band-pass filter wat bepaalde golflengtes meer of minder doorlaat. Hiermee krijg je de bekende Kodak Aerochrome look.

Infrarood fotografie in verhouding tot zichtbaar-licht fotografie

De overeenkomst houdt zo ongeveer op bij het feit dat je een digitaal apparaat gebruikt om een beeld vast te leggen dat bestaat uit lichtintensiteit en kleurwaardes. Alles wat je zo ongeveer denkt te weten van ‘normale’ fotografie kan zelfs als ballast werken. Het is een hele onwerkelijke ervaring om de eerste keren met infrarood te fotograferen, gezien bijna alles wat je gewend bent toe te passen om een foto te maken ongeveer ongeldig wordt.

Dit heeft met name te maken met het hoe infrarood zichtbaar is en welke materialen of onderwerpen er goed uitzien op infrarood. Het allerbelangrijkste is direct, onverdund, hard zonlicht. Iets dat wij fotografen met alle plezier vermijden voor landschapsfoto’s. Dit heeft te maken met dat een infrarood foto niet goed zal slagen, als er weinig infrarode lichtgolven zijn om vast te leggen. Infrarood licht reflecteert minder dan de zichtbare lichtgolven, het contrast tussen direct belichte onderwerpen en schaduw zal groter zijn dan je gewend bent.

Daarnaast is het enorm bijzonder om te ontdekken dat bijna alle organische materialen infrarood mooi reflecteren en sterk zullen oplichten. Alles anorganisch absorbeert infrarood een stuk meer en zal vrij weinig oplichten. Dit heeft als resultaat dat je bij infrarood fotografie hoofdzakelijk bezig bent met het vinden van een goede balans tussen organische en anorganische onderwerpen.

Wat maakt infrarood fotografie zo leuk?

Fotograferen met een infrarood camera is wat mij betreft een prachtige aanvulling op een standaard fotografie-kit. Waar je met je gewone camera het liefst de blauwe en gouden uurtjes meepakt voor de mooiste beelden, kun je met de infrarood camera midden op de dag het beste uit de voeten. Wanneer de zon het felst en de schaduwen het hardst zijn. Als je het handig aanpakt kun je een redelijk deel van je lenzen en batterijen gebruiken voor de infrarood kit. En zoals ik daarnet al beschreef: veel onderwerpen of composities waarvan je gewend zijn dat ze mooi uit de verf komen, hebben geen enkele garantie dat het er mooi of interessant uitziet in infrarood. En het tegenovergestelde is grappig genoeg net zo waar. Onderwerpen en hoeken die er vrij oninteressant of nietszeggend uitzien in zichtbaar licht, worden ineens interessant. Hierdoor forceert het het je op een compleet andere manier naar de wereld om je heen te kijken, wat een extra impuls kan geven aan je fotografie.

Kun je dezelfde onderwerpen vastleggen?

Aangezien infrarood het beste werkt met organisch materiaal, is het van groot belang dat je gebruikmaakt van bomen of planten om wat kleur en licht in je foto’s te brengen. Afhankelijk van het infrarood-filter dat je gebruikt, zullen menselijke onderwerpen in de meeste gevallen niet goed uit de verf komen (IRChrome is een uitzondering). De huidskleur van het model zal er volledig ongezond uitzien en de foto is daardoor niet goed bruikbaar. Als er een gesloten wolkendek is, of zelfs hele hoge sluierbewolking, dan is het niet de moeite waard om met de infrarood camera te fotograferen. Ik beschijf het beste mogelijke resultaat met die condities als ‘modderig’. Je krijgt geen fijne kleuren en de schaduwen kleuren enorm mee, aangezien de wolken het meeste deel van het infrarode licht van de zon filteren.

Het beste moment om op pad te gaan?

Midden op de dag! De zon mag zo hoog staan als mogelijk en zulke harde schaduwen werpen als mogelijk. Dit zijn simpelweg de condities waarin er zich het meeste infrarood bevindt en daardoor zal dit de allerbeste resultaten zal opleveren. De zonsopkomst en zonsondergang zijn niet de momenten om infrarood foto’s te maken. De prachtige kleuren die je normaal gesproken wilt vastleggen in je voorgrond, onderwerp en lucht, worden niet vastgelegd door de camera. Voor deze momenten kun je maar beter gewoon de zichtbaar-licht camera pakken!

Infrarood do’s en don’ts op een rij

Do’s:

Lees jezelf goed in de theorie
Wees bewust van wat werkt voor infrarood foto’s
Kies de juiste setup voor infrarood fotografie
Ga vaak midden op de dag naar buiten
Gun jezelf tijd om eraan te wennen

Don'ts:

Tegen het licht in fotograferen met flares of sunstars
In de natuur fotograferen zonder bebouwing, water of een rots
In een stadse omgeving fotograferen zonder flora

Heel veel succes!

Ik hoop dat ik je met dit blog een interessant, informatief en duidelijk inzicht heb gegeven in hoe je te werk kunt gaan met infrarood fotografie en wat voor resultaten er mee mogelijk zijn. Schroom niet om mij een berichtje te sturen op Instagram als je verdere vragen hebt, of om te zien wat voor andere infrarood beelden ik daar soms deel. Veel plezier en succes!